Psalm 74
Heel vaak zijn Psalmen een soort terugblik, de balans van de geschiedenis wordt opgemaakt. Deze Psalm is een klaaglied tegen de achtergrond van de verwoeste tempel. Ook deze Psalm heeft de structuur van een drieluik waarin een lofzang (vers 12-17) als een soort scharnier staat ingeklemd tussen een klacht (vers 1-11) en een smeking (vers 18-23). Door het opnemen van een lofzang in het midden tussen een klacht en een smeekbede gebeurt er ook iets met die lofzang. Te vergelijken met een soort osmose, een wederzijdse doordrenking, een soort gezonde infectie, een gezegende besmetting. Het loflied stroomt vol met heimwee. In het kader van een klaagpsalm wordt naar het koningschap van God uitgezien in een nostalgie.
Zo begint deze Psalm dus met een klacht en eindigt met een smeekgebed. Waarom staat er dan nog iets tussen? Waarom niet meteen een overgang van de klaagzang naar de smeking, om te roepen, te smeken naar de Eeuwige? Zangers zijn wat dat betreft misschien aparte mensen, maar toch ook mensen zoals wij. Zo heeft Asaf in deze Psalm als een soort intermezzo, een interludium, een lofzang opgenomen tussen de klaagzang en de smeekbede om als het ware aan te geven dat de reden om te klagen en te roepen is te vinden in het 'weten, te beseffen wie God is'. De klacht is gegrond in de lofzegging.

Deel 1: vers 1-11 (de klaagzang)
Vers 1:
Waarom, o God, verstoot Gij voor altoos, brandt uw toorn tegen de schapen die Gij weidt?
Voor 'God' staat in de Hebreeuwse grondtekst hier het woord Myhwla ('Elohim'). Dit is niet De Naam van God in de Joodse traditie. Dit woord 'Elohim' wordt in de Psalmen 42 tot en met 83 in plaats van De Naam gebruikt. Men noemt deze serie Psalmen het Elohistische Psalmboek (psalter).
Waarom? Omdat het gaat over een tijd, waarin de naam van God verborgen was. Donkere tijden, ballingschap in dat verre, vreemde land. Zijn Naam gaat schuil achter de wolken. En in deze context bedoelen ze met 'Elohim' eigenlijk De Naam.
'Voor altoos', in het Hebreeuws xun ('nètsach'), letterlijk 'duurzaam'. Dit is één van de sleutelwoorden in deze Psalm. Telkens komt dat woord terug. Het geeft de dieptewerking van deze klacht weer. Als er nu nog eens een einde aan kwam, dan was het leed misschien nog een beetje te overzien. Probleem: het is duurzaam, het lijkt wel of er geen einde aan wil komen.
Deze tekst kan ook worden gelezen als: 'Waarom, o God? Gij verstoot, verwaarloost met duurzaamheid'.

Vers 2:
Gedenk uw gemeente, die Gij van ouds hebt verworven, die Gij verlost hebt als de stam van uw erfdeel, de berg Sion, waarop Gij uw woning hebt gevestigd.
Het 'gedenken' komt straks terug in de verzen 18 en 22 als deel van de smeekbede. Deze tekst spitst zich toe op de berg Sion in het middelpunt. De plaats waar de ballingschap het meest intens wordt gevoeld. Daar heeft God geen huis meer.
Wat zit er achter al die liederen, die smeekbeden? Dat God een bondgenoot heeft: 'de schapen, die Hij weidt'. Als nu die bondgenoot in ballingschap gaat, verdwijnt uit de geschiedenis, wat dan? Dan heeft God:
· geen bondgenoot meer,
· geen geschiedenis meer en
· geen voet meer op aarde.
Dan is Hij nog wel de God des hemels, maar niet meer van de aarde. 'God teruggetrokken op de bovenverdieping'. God kan geen andere bondgenoot meer vinden. Er is er maar één en hebben is houden. God kan maar tot 1 tellen, gelukkig maar! Stel je voor dat nummer 1 tegenvalt, wat dan? Dan maar nummer 2 en als die tegenvalt? Nummer 3 of weer terug naar nummer 1? Al die bedelingen(leer), veel te moeilijk! In die éne heeft God Zich als het ware vastgebeten.
Daarom hangen de Psalmdichters er met hart en ziel aan dat het met die éne bondgenoot goed zal komen. Als het met de geschiedenis zou stoppen, waar moet God dan heen? Hij is de God van de geschiedenis. God is niet in de eerste plaats in de natuur, in de natuur is Hij soms maar matig te vinden. Daar eet de één de ander op. God laat niet varen wat Zijn hand begon.

Vers 3:
Richt uw schreden naar wat voorgoed in puin ligt; alles heeft de vijand in het heiligdom vernield.
Letterlijk staat er: 'Hef uw schreden, uw voetstappen op'. Het Hebreeuwse woord in de grondtekst luidt: mep ('pa'am'), hetgeen ook 'hartslag' kan betekenen. Zo wordt de associatie opgewekt met 'de harteklop van de Eeuwige'. Zijn hart klopt voor Sion. Ook hier weer het woord 'nètsach', 'duurzaam', in deze tekst vertaald met 'voorgoed'. Vers 1: duurzaam verstoten, vers 3: duurzame puinhopen. De ballingschap duurt zo lang (70 jaar).
'Alles' heeft de vijand in het heiligdom vernield. Om dit te benadrukken staat in de Hebreeuwse grondtekst dit woord 'alles' voorop. Buber vertaalt hier met: 'Alles mishandeld'. Vanaf dit tekstgedeelte spitst dit Psalmgedeelte zich toe op het heiligdom.

Vers 4:
Uw tegenstanders brulden in uw vergaderplaats en hebben er hun tekenen als tekenen opgesteld;
De 'benauwers' zetten hun keel op in het midden van het midden van Uw vergaderplaats. De dewm ('mo'ed'), letterlijk: de ontmoetingsplek, de afgesproken plaats. Eén van de sleutelwoorden in het boek Leviticus (65x). Waar is het de vijand altijd om te doen? Om te proberen de ontmoeting tussen God en de mens en de mensen onderling te blokkeren.
Wat horen we daar nu? Alleen maar het brullen van de vijand. Dat is niet van de Heer. Chaos is geen kenmerk van God, dat komt niet overeen met Zijn karakter. In het scheppingsverhaal in Genesis komt de chaos tot stilte. Hier hoort men nu alleen de benauwers brullen. Het enige wat men ziet zijn de tekenen van de vijand (vers 4b).

Vers 5-7:
het had het aanzien, alsof iemand de bijl van omhoog op het kreupelhout deed neerkomen; toen sloegen zij het snijwerk daaraan altegader stuk met bijl en houweel; uw heiligdom staken zij in brand, zij ontwijdden tot de grond toe de woning van uw naam;
Letterlijk: 'Het werd bekend'. Het huis van God als een plek waar de houthakkers huisgehouden hebben. 'De woning van Uw Naam' is met de aarde gelijk gemaakt. Zal er nog een plekje op aarde zijn waar de Naam van de Eeuwige kan wonen? De woonplaats van zijn Naam is prijsgegeven.

Vers 8,9:
zij zeiden bij zichzelf: Laten wij hen altegader verdrukken. Zij verbrandden alle godshuizen in den lande. Onze tekenen zien wij niet, geen profeet is er meer, niemand onder ons, die weet tot hoelang.
Letterlijk: zij verbrandden alle 'mo'ed', ontmoetingsplaatsen, van God in het land. Een zeer actueel beeld van vandaag: de mensen worden eenzaam, teruggeworpen op zichzelf. Elk mens leeft op zijn of haar eigen eilandje. De mens wordt steeds individualistischer, de tactiek van de tegenstander. Het gevolg van de tactiek van de tegenstander: 'onze tekenen zien wij niet, geen profeet is er meer'. Er is bij ons niemand meer die aanvoelt: 'tot wanneer'?
Een profeet is iemand die de tijden aanvoelt, niet iemand met een jaartallenboekje, maar iemand, die de tijd doorleeft.
En op de vraag der Farizeeën, wanneer het Koninkrijk Gods komen zou, antwoordde Hij hun en zeide: Het Koninkrijk Gods komt niet zó, dat het te berekenen is; (Lucas 17:20)
Een profeet, aybn ('nabi'') is iemand die 'aangesproken' is, niet zozeer een spreker, maar een aangesprokene. Het is in het Hebreeuws een woord met een passieve betekenis.

Vers 10:
Ja, hoelang nog zal de tegenstander honen, o God; zal de vijand uw naam voor altijd versmaden?
'Hoelang', hier staat ook weer 'tot wanneer'. 'Voor altijd', 'nètsach' duurzaam (3e keer).

Vers 11:
Waarom houdt Gij uw hand, ja uw rechterhand, terug? Trek ze uit uw boezem, verdelg!
Zo begon ook vers 1: 'Waarom?' 'Verdelg' kan slaan op de vijanden, maar ook: 'voleindig' in de dubbele betekenis van 'maak er een einde aan' en 'O, God, voleindig, voltooi, maak af'. Chouraqui vertaalt met 'voleindig' ('achève!'). Het 'waarom' in vers 1 en 11 vormt als het ware een omsluiting van dit Psalmgedeelte (een inclusio).

Deel 2: vers 12-17 (de lofzang)
Vers 12:
Toch is God mijn Koning van oudsher, die in het midden der aarde verlossing bewerkt
Het eerste woord 'toch' liever te vertalen met 'En God is mijn koning van oudsher'. Immers is God mijn koning, het is geen tegenstelling (toch), maar juist omdat God onze koning is. Klaagliederen vaak liederen van het verzet en de grond van dit verzet is: immers God is onze koning.
Vers 12b letterlijk: 'Hij bewerkt bevrijdingen (meervoud) in het midden van de aarde of van het land'. Wat is de taak van een koning? Bevrijdingen bewerken. Citaat Breukelman: 'Königtum ist Befreiertum'. Een koning, die niet bevrijdt is geen knip voor zijn neus waard. Koningschap blijkt uit de daden! God is een dader van bevrijdingen, wat God doet, doet Hij in veelvoud! Koningschap is iets wat je doet, geen status, maar een daad. God doet het koningschap. Zo is de Hebreeuwse manier van zeggen: iemand doet het koningschap.

Vers 13-17:
Gij zijt het, die de zee hebt gekliefd door uw kracht, de koppen der draken in het water verbrijzeld. Gij zijt het, die de koppen van de Leviatan hebt vermorzeld, hem aan het woestijngedierte tot spijze gegeven. Gij zijt het, die bronnen en beken hebt opengebroken; Gij zijt het, die altijdvlietende stromen hebt doen verdrogen. Uwer is de dag, uwer ook de nacht; Gij zijt het, die hemellicht en zon hebt gesteld. Gij zijt het, die al de grenzen der aarde hebt bepaald; zomer en winter, Gij hebt ze geformeerd.
'Gij zijt het', die Koning, die ons toch heeft bevrijd uit Egypte: 'de zee gekliefd hebt door uw kracht, de koppen der draken in het water verbrijzeld'. Dit gedeelte roept het beeld op van het volk in de woestijn, het volk in de dorre plaatsen. De koppen van de Leviatan, als symbool van de oerdraak, tot spijze voor de kinderen van God. In het boek Job staat ook het woord Leviatan, NBG-vertaling: krokodil. 'Woestijngedierte': letterlijk staat er 'woestijnvolk' en dat is Israël.
Joods kinderliedje: Wat, rabbijntje zal gebeuren
Wat, rabbijntje zal gebeuren
als, die dag, komt de Messias?
Eén groot feestmaal zal het wezen
als, die dag, komt de Messias.
En wat zullen wij dan eten?
En wat zullen wij dan drinken?
Komt de dag van de Messias,
eten wij het vlees van monsters.
Wie zorgt voor muziek aan tafel?
Koning David, die zal spelen.
En wie houdt de tafelrede?
Dat doet Salomo, de koning.
En wie zal de TORA spreken?
Dat zal Mozes, onze meester.
En wie zal er voor ons dansen?
Mirjam, die zal voor ons dansen.
En wanneer zal Hij dan komen?
Nog in onze dagen komt Hij.

Citaat: In de toekomst zullen we een loofhut bouwen van de huid van de Leviatan.
Van U is de dag, maar ook de nacht. Hij omvat de dagen van ons leven, maar ook onze nachten (vers 16). Hij heeft de grenzen van de aarde (land) bepaald. En met die wetenschap, met dat besef gaan we over in de smeking, beginnend met 'gedenk hieraan'.

Deel 3: vers 18-23 (de smeekbede)
Vers 18:
Gedenk hieraan; de vijand hoont, o Here, en een verdwaasd volk versmaadt uw naam.
Het begin net als in vers 1 'gedenk hieraan'. Even breekt de Naam van God in dit vers door de wolken heen.

Vers 19:
Lever de ziel van uw tortelduif aan het wild gedierte niet over; vergeet het leven van uw ellendigen niet voor immer.
Tortelduif: volk van God. 'Vergeet het niet voor immer': weer het woord 'nètsach', 'duurzaam'.

Vers 20:
Aanschouw het verbond, want de duistere plaatsen des lands zijn vol holen van geweld.
Het diepste gebed: 'aanschouw het verbond', de laatste grond van de schepping. God heeft Zijn verbond vastgelegd, dit is onbreekbaar. Het ligt vast in Hemzelf, ook als mensen falen. 'Holen van geweld', eigenlijk staat er: 'oasen van geweld' (Chouraqui). Zelfs in de oasen ben je niet meer veilig. De oasen zijn plaatsen van geweld geworden. En geweld in de TENACH is altijd geweld tegen een broeder.

Vers 21:
Laat de onderdrukte niet beschaamd terugkeren, laat de ellendige en de arme uw naam prijzen.
'Uw naam prijzen', daar gaat het om, daarom vers 22.

Vers 22:
Sta toch op, o God! Voer toch uw rechtsgeding. Gedenk de smaad die de dwazen U de ganse dag aandoen.
Letterlijk: 'en twist uw twistzaken'. Let op het 'gedenken' dat hier voor de derde keer terugkomt.

Vers 23:
Vergeet het geschreeuw van uw tegenstanders niet, het getier van wie tegen U opstaan, dat bestendig omhoog stijgt.
Het lijkt net alsof met dit vers deze Psalm als een nachtkaars uitgaat. Het lied eindigt met het geschreeuw van de tegenstanders, het getier van wie tegen Hem opstaan. Hoort U het wel? God, vergeet het niet! Niet stil en niet wachten. God, gedenk en vergeet niet! Het oergeheim van de eredienst. 'Bestendig omhoog stijgt', in de grondtekst dymt hle ('olèh tamid'). Het roept associaties op met het brandoffer, waarmee Leviticus 1 begint (vers 1:17), het 'olah' (dezelfde medeklinkers).
Een brandoffer, een vuuroffer tot een liefelijke reuk voor de HERE (vers 9,13,17). Elke dag stijgt het omhoog, bestendig. Nu is de tempel verwoest, gevuld met het geschreeuw van de vijand. In plaats van het stijgoffer stijgt daar steeds het geschreeuw omhoog.
Dan is daar de stem van de Psalmdichter opdat God zal gedenken. Het diepste, meest intense punt van zingen en bidden. Want als God gaat gedenken dan gebeurt er wat!

Psalm 80
Er zijn liederen in de Bijbel, die gegroeid zijn in de loop der tijden. Als een soort sneeuwbal worden ze 'al rollend door de sneeuw' steeds groter. Zo gaan deze liederen met de mensen mee door de tijd en wordt zo'n lied uiteindelijk 'jouw verhaal'. Elke generatie maakt er weer een stuk bij. Op deze wijze krijgt een psalm als het ware 'voeten in de aarde'. Het lied gaat landen, zich wortelen in het leven van mensen. Zo plant een Psalm zich voort. Uit de brokstukken van een oud lied maakt de dichter een nieuw lied. Zangers, die de brokken bij elkaar rapen. 7x in de TENACH 'Zingt de Here een nieuw lied'. 'Nieuw' betekent in de Bijbel altijd 'vernieuwd'.
Henk Abma: Het unieke van de Hemelse pottenbakker is dat Hij zich net zo lang over het misbaksel ontfermt totdat Zijn Naam daarop geschreven staat.
Deze Psalm heeft de volgende 'historische' indeling:
Vers 2,3: ongeveer 1020 vóór Christus, inval van de Filistijnen in Midden Palestina;
Vers 5-7: ongeveer 722 vóór Christus, einde van het Noordelijke rijk, de 10 stammen in ballingschap, Samaria verwoest;
Vers 13,14: ongeveer 586 vóór Christus, de verwoesting van Jeruzalem;
afgewisseld met een refrein als een keervers dat in antwoord op het lied van de priesters werd gezongen door het volk:
O God, herstel ons, doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden. (Vers 4)
O God der heerscharen, herstel ons, doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden. (Vers 8)
O God der heerscharen, keer toch weder, aanschouw uit de hemel en zie, en sla acht op deze wijnstok, (Vers 15)
Here, God der heerscharen, herstel ons, doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden. (Vers 20)
Wanneer werd de Naam van God weer geroepen vergezeld van de bede om herstel, het gebed om bevrijding, terugkeer? Met name onder koning Josia (638-609 vóór Christus). 'Geef ons een terugkeer, een wederoprichting'. Het refrein is er niet zomaar aangeplakt, maar bestaan uit vaste liturgische uitroepen. Op die manier wordt iets tevoorschijn gehaald. Het refrein gaat op die manier iets onderstrepen, iets bundelen. Heel vaak in de Psalmen al die gebeden. Zo worden de verzen 2,3 en 5-7 als losse bloemen door het refrein een boeket en dat is altijd meer dan een stel losse bloemen.

Vers 2,3:
Herder Israëls, neem ter ore! Gij, die Jozef leidt als schapen, Gij, die op de cherubs troont, verschijn in lichtglans. Wek uw sterkte op voor Efraim, Benjamin en Manasse; en kom tot onze verlossing.
Deze verzen vormen het eerste lied in de tijd, de begintijd van Israël, dat toen bestond uit allemaal losse stammen (Richteren). Pas onder David werd Israël een eenheid, daarvoor leefde elke stam op zichzelf. Ongeveer 1020 vóór Christus toen de Filistijnen Midden Palestina bezetten gingen een paar stammen samenwerken. Saul verzamelde de stammen om zich heen om op te trekken tegen de Filistijnen. Let op de plaats van Benjamin: in het midden. Saul kwam immers uit Benjamin.
Drie manieren van het aanspreken van God:
· Herder,
· die Jozef leidt als schapen en
· die zetelt op de cherubs.
Drie gebeden:
· verschijn in lichtglans,
· wek uw sterkte op en
· kom tot bevrijding voor ons.
Deze verzen werden gezongen door de priesters, het volk zong als antwoord het keervers in vers 4:
O God, herstel ons, doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden.
Het roept de Naam van God aan met een bede om herstel, een gebed om bevrijding, terugkeer.

Dan het 2e lied in de verzen 5-7.
Here, God der heerscharen, hoelang brandt [uw toorn] tegen het gebed van uw volk? Gij hebt hen tranenbrood doen eten, hen tranen doen drinken in overvloed. Gij hebt ons tot een twistappel voor onze naburen gesteld, en onze vijanden bespotten ons.
Dit lied werd gezongen ongeveer 722 vóór Christus toen de 10 stammen in ballingschap gingen. Samaria werd verwoest, het einde van het Noordelijke rijk. Tranenbrood als dagelijks brood met de verwoesting vers in het geheugen, in de lange duur der verdrukking. De tranen zijn brood geworden; dat duidt op het voortdurende dagelijkse lijden. De Assyriërs buitten het land uit. Er werd een beroep gedaan op de Eeuwige, twabu Myhla ('Elohim tsebaot'), de Here der heerscharen. Weer gevolgd door het keervers gezongen door het volk in vers 8, gelijk aan vers 4 met de toevoeging:
O God der heerscharen, herstel ons, doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden.

Psalm 80:9-17 is qua vormgeving net een wijnstok. Soms wordt een lied wat het uitbeeldt.
Vers 9-12:
Gij hebt een wijnstok uit Egypte uitgegraven, Gij hebt volken verdreven en hem geplant. Gij hebt [de grond] voor hem toebereid, zodat hij wortelen schoot en het land vulde. Bergen waren met zijn schaduw bedekt, en ceders Gods met zijn twijgen; hij breidde zijn takken uit tot aan de zee, zijn scheuten tot aan de Rivier.
Het beeld van de wijnstok begint bij de uittocht uit Egypte en gaat over in de intocht in Kanaän. Zo is Psalm 80 eigenlijk een wijnstok met zijn wortels in de geschiedenis van Israël. Met takken naar alle breedtes, alle delen van Israël, reikhalzend naar de toekomst van een definitieve bevrijding.

Vers 13,14:
Waarom hebt Gij zijn muren doorbroken, zodat ieder die langs de weg voorbijgaat, ervan plukt, het everzwijn uit het woud hem afvreet, en wat op het veld zich roert, hem afweidt?
Het is ongeveer 586 vóór Christus, de verwoesting van Jeruzalem. Het everzwijn staat voor Nebukadnesar.

Vers 15 (het refrein keert weer terug, maar nu in een gewijzigde vorm:)
O God der heerscharen, keer toch weder, aanschouw uit de hemel en zie, en sla acht op deze wijnstok, de stek die uw rechterhand heeft geplant, op de zoon die Gij U hebt grootgebracht. Als afval is hij met vuur verbrand; door uw dreigende aanblik gaan zij te gronde.
God, wilt Gij terugkeren, niet meer: laat ons terugkeren.

Vers 17-20:
Als afval is hij met vuur verbrand; door uw dreigende aanblik gaan zij te gronde. Uw bescherming zij over de man van uw rechterhand, over het mensenkind dat Gij U hebt grootgebracht. Dan zullen wij niet van U wijken; maak ons levend, dan zullen wij uw naam aanroepen. Here, God der heerscharen, herstel ons, doe uw aanschijn lichten, opdat wij verlost worden.

Weer een bede. Een verlangen naar herstel na de ondergang van Jeruzalem. Daar wordt de verwoesting van de stad en de tempel het diepst gevoeld. Zo eindigt deze Psalm met het refrein in een bede om het herstel, opdat wij bevrijd worden. De Psalm eindigt in de toonaard van verwachting. Vanaf Richteren, Samaria en Jeruzalem klinkt het refrein door: 'Heer der heerscharen, herstel ons, laat Uw aangezicht lichten', want dan worden we voorgoed bevrijd.